Trí tuệ nhân tạo (AI) và Bản quyền

Ngày đăng: 28-11-2025

Trí tuệ nhân tạo (AI) và Bản quyền:

Ai là chủ sở hữu thực sự của các tác phẩm do AI tạo ra?

Sự bùng nổ của các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) như ChatGPT, Midjourney hay Stable Diffusion đang thay đổi hoàn toàn cách chúng ta sáng tạo nội dung. Chỉ với vài câu lệnh (prompt), một bức tranh tuyệt đẹp hoặc một bài viết hoàn chỉnh có thể ra đời trong vài giây.

Tuy nhiên, câu hỏi pháp lý hóc búa đặt ra là: “Ai là chủ sở hữu của những tác phẩm này? Người ra lệnh (User), Nhà phát triển AI, hay chính AI?”. Bài viết dưới đây của Royallaw sẽ phân tích vấn đề này dưới góc độ Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành.

Mục lục

1. Cơ chế tạo ra tác phẩm của AI và “Vùng xám” pháp lý

Khác với con người, AI không tự “sáng tạo” theo cảm xúc hay tư duy độc lập. Chúng hoạt động dựa trên việc tổng hợp, phân tích hàng tỷ dữ liệu có sẵn (Big Data) để tạo ra kết quả theo yêu cầu.

Chính vì cơ chế này, một tranh cãi lớn đã nổ ra trên toàn cầu: Liệu sản phẩm do máy móc tạo ra có được coi là một “tác phẩm” được bảo hộ hay không? Nếu AI vô tình tạo ra một hình ảnh giống hệt một tác phẩm đã có bản quyền, ai sẽ chịu trách nhiệm?

2. Góc nhìn của Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam: AI không thể là tác giả

Tại Việt Nam, căn cứ theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2022), quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định. Tuy nhiên, yếu tố cốt lõi để được công nhận là tác giả nằm ở định nghĩa:

“Tác giả là người trực tiếp sáng tạo ra tác phẩm.” (Điều 12a Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022).

Theo quy định hiện hành, “người” ở đây được hiểu là con người thực (cá nhân). Máy móc, thuật toán hay AI không phải là chủ thể của quyền tác giả. Do đó:

AI không có quyền tác giả: AI không thể đứng tên đăng ký bản quyền.
Tác phẩm do AI tạo ra hoàn toàn (không có sự can thiệp sáng tạo của con người): Có nguy cơ cao không được bảo hộ bản quyền tại Việt Nam. Điều này đồng nghĩa với việc nếu bạn dùng AI tạo ra một logo và bị đối thủ sao chép, việc khởi kiện sẽ gặp rất nhiều khó khăn.

3. Vai trò của người dùng (User): Viết câu lệnh (Prompt) có được coi là sáng tạo?

Đây là vấn đề gây tranh cãi nhất. Nhiều người cho rằng tôi nghĩ ra ý tưởng, tôi viết câu lệnh (prompt) rất chi tiết, nên tôi phải là tác giả.

Tuy nhiên, phần lớn các cơ quan bản quyền trên thế giới (như USCO của Mỹ) và quan điểm pháp lý tại Việt Nam hiện nay đang nghiêng về hướng:

Nếu câu lệnh chỉ là đưa ra yêu cầu (Ví dụ: “Vẽ cho tôi con mèo màu xanh”): Không được bảo hộ.
Nếu con người sử dụng AI chỉ như một công cụ hỗ trợ (giống như cọ vẽ, máy ảnh) và có đóng góp trí tuệ đáng kể vào kết quả cuối cùng (chỉnh sửa, cắt ghép, vẽ đè lên…): Có thể được xem xét bảo hộ đối với phần sáng tạo do con người thực hiện.

4. Lời khuyên pháp lý dành cho Doanh nghiệp và Creator

Trong bối cảnh hành lang pháp lý về AI còn đang hoàn thiện, Royallaw khuyến nghị khách hàng:

Không phụ thuộc hoàn toàn vào AI cho các tài sản cốt lõi: Không nên dùng AI để tạo ra logo thương hiệu hoặc các thiết kế chủ chốt mà không qua chỉnh sửa. Rủi ro lớn nhất là bạn không thể đăng ký độc quyền nhãn hiệu đó.
Lưu trữ bằng chứng sáng tạo: Nếu dùng AI hỗ trợ, hãy lưu lại toàn bộ quá trình phác thảo, các bước chỉnh sửa thủ công (human input) để chứng minh vai trò sáng tạo của con người khi cần thiết.
Rà soát điều khoản sử dụng: Kiểm tra kỹ chính sách của nền tảng AI bạn đang dùng. Một số nền tảng tuyên bố họ sở hữu mọi thứ bạn tạo ra, hoặc cho phép họ dùng tác phẩm đó để huấn luyện lại máy.

Công nghệ đi trước, luật pháp theo sau. Việc xác định bản quyền tác phẩm AI vẫn là một chủ đề nóng và phức tạp. Để bảo vệ tốt nhất tài sản trí tuệ của mình trong kỷ nguyên số, doanh nghiệp cần sự tư vấn kỹ lưỡng từ các chuyên gia pháp lý ngay từ khâu ý tưởng.

Bạn đang lo ngại về vấn đề bản quyền tác phẩm, đăng ký nhãn hiệu hay tranh chấp sở hữu trí tuệ? Liên hệ ngay với Royallaw để được tư vấn giải pháp bảo vệ tài sản trí tuệ tối ưu nhất.